Demencja starcza - rodzaje demencji - otępienie naczyniowe - objawy

RODZAJE DEMENCJI

Istnieje ponad 100 różnych form, rodzajów i przyczyn demencji. Najczęściej spotykane odmiany to:

1. CHOROBA ALZHEIMERA

Dotychczas mówiono, że na chorobę Alzheimera choruje 80% wszystkich chorych na demencję. Dzisiaj wiemy, że to prawdopodobnie tylko 50–60%. Choroba Alzheimera rozwija się podstępnie, nie niepokojąc nas na początku. Często sądzimy, że po prostu zaczynamy się starzeć lub interpretujemy pierwsze symptomy jako przemęczenie i roztargnienie, dlatego łatwo je zbagatelizować. Powszechnie utożsamia się chorobę Alzheimera z zanikiem pamięci – a drobne luki w pamięci uważamy przecież za typowe dla podeszłego wieku.

Pamiętam twoje narodziny, jakby to było wczoraj

Cechą charakterystyczną choroby Alzheimera jest to, że nasz mózg nie może nauczyć się nowego,  czyli tego, co dzieje się w naszym życiu na bieżąco. Nauczyć, a właściwie zapisać – analogicznie, jak zapisujemy dane na dysku komputera czy w pamięci telefonu. Bardzo dobrze natomiast radzi sobie z wydarzeniami z przeszłości, nawet tymi z wczesnego dzieciństwa. Chorując na Alzheimera, będziemy swobodnie rozmawiać o tym, co było kiedyś, przywoływać nazwiska i daty, godzinami odtwarzać dawne uroczystości rodzinne. Kiedy jednak zostaniemy zapytani o bieżące wydarzenia, np. kto był wczoraj w odwiedzinach, co się dzieje w polityce lub jaki sklep zamknięto – okaże się to dla nas problematyczne.

Brak miejsca na dysku

mawiając objawy choroby Alzheimera, mówimy często „problemy z pamięcią” lub „luki pamięciowe” – ale w istocie nie chodzi o to, że nie pamiętamy. Rzecz  w tym, że nasz mózg nie może zapisać wydarzeń, dat, terminów spotkań, ponieważ miejsce w mózgu, które do tego służy, choruje i robi się mniejsze. Trochę tak, jak w aparacie fotograficznym, w którym skończyła się klisza albo jak w telefonie komórkowym, któremu brakuje pamięci i nie jest w stanie wykonać i zapisać nowych zdjęć. W mózgu to miejsce nosi nazwę hipokamp.

Cierpliwość – wartość nie do przecenienia

Jeśli twoja mama choruje na Alzheimera i po raz trzydziesty w ciągu dnia dzwoni do ciebie z tym samym pytaniem, pamiętaj, że w swoim przekonaniu za każdym razem robi to po raz pierwszy. Za każdym razem. Za każdym razem. Powtórzone po raz drugi, a już irytuje, prawda? Bo wysłuchiwanie wciąż tego samego pytania jest frustrujące i dezorganizujące dzień. Ale pamiętaj, to choroba – a w żadnym wypadku zła wola – pozbawia twoją mamę możliwości „zapisu” odpowiedzi. Jeśli będziesz tłumaczyć, że już o to pytała, to nic nie da, bo jej mózg nie zapisał wcześniejszej odpowiedzi. Dlatego spróbuj zdobyć się na wyrozumiałość i za każdym razem spokojnie odpowiedzieć.

Kłębki neurofibrylarne

W chorobie Alzheimera w naszym mózgu pojawiają się dwie zmiany: złogi amyloidowe oraz kłębki neurofibrylarne – to one są odpowiedzialne za kurczenie się mózgu. W miarę rozwoju choroby jesteśmy w stanie wykonać coraz mniej czynności. Zaczynamy mylić wyrazy, nietypowo mówić, napotykamy na problemy z higieną, samodzielnym ubieraniem się, zrobieniem sobie herbaty, chodzeniem czy połykaniem. W chorobie Alzheimera nie chodzi tylko o zaburzenia pamięci, ale o to, że choroba wpływa na każdy aspekt naszego życia, bo mózg, który nim zarządza, nie daje rady. Musimy też wiedzieć, że wczesną oznaką zmian w chorobie Alzheimera nie muszą być problemy z pamiętaniem. Mogą to być trudności z orientacją przestrzenną – rozpoznanie, który kierunek wskazuje prawą, a który lewą stronę, dotarcie do znanego miejsca. Jeżeli kiedyś tak nie było, a dziś pojawiają się trudności z orientacją w terenie, to nie tylko stres może być winowajcą.

Jeśli chorujemy na chorobę Alzheimera, to mamy demencję (inaczej otępienie) z jej powodu. Ale możemy mieć demencję i wcale na chorobę Alzheimera nie chorować. Powodem może być jeden z opisanych na dalszych stronach.

2. DEMENCJA NACZYNIOWA

Demencję naczyniową (inaczej otępienie naczyniopochodne) wywołują uszkodzenia naczyń krwionośnych w mózgu. Krótko mówiąc – nasz mózg nie dostaje tyle krwi z tlenem i składnikami odżywczymi, ile potrzebuje. A potrzebuje dużo. Aż 20% całego tlenu transportowanego przez krew trafia do mózgu. Kiedy zatykają się małe naczynia krwionośne, do niektórych niewielkich obszarów w naszym mózgu nie dociera krew, co prowadzi do śmierci komórek nerwowych. Mamy wówczas albo pojedynczy udar, albo kilka udarów, do których doszło w różnym czasie. Objawy demencji (inaczej otępienia) zależą od lokalizacji i rozmiaru uszkodzenia mózgu. Jeden duży udar może przyczynić się do naszej niesprawności z dnia na dzień, ale nie każdy udar zawsze prowadzi do demencji. Możemy też mieć bardzo mały udar, tzw. mikroudar, i nawet o tym nie wiedzieć. Kilka mikroudarów w różnych odstępach czasu powoduje, że nasze sprawności zaczynają się mocno zmieniać. A to wciąż nie oznacza naturalnej starości.

Objawy  demencji  naczyniowej  mogą  przypominać  chorobę Alzheimera. Obie formy demencji, niestety, bardzo się lubią i często występują razem. Jak je odróżnić? Posłużymy się metaforą.

Otóż w chorobie Alzheimera oglądamy film, ale mózg nie może tego „zapisać”. Gdyby ktoś włączył nam ten film drugi raz, to nasz mózg nie dysponuje informacją, że już to widzieliśmy. Możemy jeden film oglądać pięć razy i za każdym razem będziemy reagowali tak, jakbyśmy oglądali go po raz pierwszy. W demencji naczyniowej z kolei raz możemy nie wiedzieć, że już widzieliśmy film (czyli tak, jak w chorobie Alzheimera), a innym razem – dobrze go pamiętać. W tej formie demencji zdarzają się dni dobre i dni złe, a towarzyszy im też duża zmienność nastrojów (np. płacz bez powodu). Zmiany zachowania mogą pojawić się nagle, np. pewnego dnia włożymy drewno do pralki zamiast do kominka. W chorobie Alzheimera takich nagłych zmian nie ma, chyba że dodatkowo pojawia się inne schorzenie albo współwystępuje inna forma demencji (patrz: demencja mieszana na str. 22).

 W  demencji  naczyniowej  mogą  pojawiać się zmiany nastroju, trudności ze skupieniem uwagi i wycofanie z życia towarzyskiego. Te objawy są podobne do symptomów depresji. Aby je odróżnić, warto skontaktować się ze specjalistą. Depresja to także choroba mózgu i także może towarzyszyć demencji.

3. DEMENCJA Z CIAŁAMI LEWY’EGO A DEMENCJA W PRZEBIEGU CHOROBY PARKINSONA

W miarę rozwoju choroby Parkinsona również pojawia się demencja  (czyli  zespół  różnych  objawów)  –  w  takim  wypadku mówimy o demencji w przebiegu choroby Parkinsona. Podobne objawy może dawać inny rodzaj choroby – demencja z  ciałami  Lewy’ego  (czytaj  „lewiego”).  Obie  wykazują  szereg podobieństw. Zwykle kiedy chorujemy na chorobę Parkinsona, to ciała Lewy’ego (nazwijmy je „intruzami”) uszkadzają w mózgu ośrodek, który produkuje dopaminę – paliwo dla naszego silnika ruchowego. Stąd problemy z poruszaniem się, szuranie, pochylona sylwetka i drżenia. W demencji z ciałami Lewy’ego „intruzi” pojawiają się w całym naszym mózgu. Wywołują wiele zmian, szczególnie w częściach odpowiedzialnych za zachowanie, myślenie i ruch. Niektóre z objawów mogą przypominać chorobę Alzheimera i Parkinsona. Właściwa diagnoza jest kluczowa. Typowymi objawami, które kojarzymy z chorobą Parkinsona są drżenia rąk. Tymczasem będą one się pojawiać zarówno w demencji z ciałami Lewy’ego, jak i w chorobie Parkinsona. Różnicą jest sytuacja, w jakiej się pojawiają. Jeżeli drżenia są obecne, kiedy ręce są w spoczynku, wskazuje to raczej na chorobę Parkinsona. Jeśli natomiast drżenia pojawiają się dopiero wtedy, kiedy próbujemy po coś sięgnąć lub coś zrobić, może to być objaw demencji z ciałami Lewy’ego. Diagnozę zawsze stawia lekarz specjalista.

Przy  demencji  z  ciałami  Lewy’ego  często  występują  także koszmary senne, upadki i halucynacje wzrokowe. Bardzo intensywne i realistyczne. W chorobie Alzheimera halucynacje również mogą występować, ale dopiero w późnej fazie choroby i nie tak intensywnie. W demencji z ciałami Lewy’ego nie muszą z kolei pojawiać się problemy z pamięcią, takie jak w chorobie Alzheimera. Przykładowo: będziemy pamiętali, co było na śniadanie, ale możemy mieć kłopoty ze zjedzeniem posiłku, nawet we wczesnej fazie choroby.

Ze względu na swoją zmienność, jest to niełatwa forma demencji – zarówno dla osoby, która choruje, jak i dla opiekunów. Jest  to  także  demencja  bardzo  trudna  w  diagnostyce.  W  odróżnieniu od choroby Alzheimera, w której zmieniamy się stopniowo, tutaj zmiany zachowań  i  możliwości mogą występować z dnia na dzień, z godziny na godzinę  lub nawet z minuty na minutę. Może się zdarzyć, że bez trudu nastawimy jedzenie w kuchence mikrofalowej, ale nie będziemy w stanie go z niej wyciągnąć. Nasz mózg odmówi współpracy, bo na ten moment choroba się uaktywni. W tej formie demencji takie sytuacje będą częste – raz uda nam się dokończyć daną czynność, a raz nie.

Jeśli objawy w zakresie poruszania się pojawiają się jako pierwsze, a dopiero potem następują zmiany poznawcze (czyli niemożność logicznego myślenia, mówienia, rozwiązywania problemów itd.), diagnozuje się chorobę Parkinsona. Jeśli natomiast najpierw pojawiają się objawy poznawcze, a dopiero potem – problemy ruchowe, lekarze diagnozują demencję z ciałami Lewy’ego.

W chorobie Parkinsona po 5 latach objawy demencji pojawiają się u 30% chorych, po 10 latach chorowania u 60%, a po 15 latach u 90%. Nie są to tak poważne problemy z zapisywaniem informacji przez nasz mózg jak w chorobie Alzheimera. Demencja w chorobie Parkinsona wygląda nieco inaczej – powoduje, że myślimy bardzo wolno, nie możemy wykonywać złożonych czynności, liczyć czy właściwie ocenić własnych możliwości (np. skoordynowanie wielu elementów podczas prowadzenia auta).

Po czym rozpoznać, że to nie jest ani choroba Alzheimera, ani choroba Parkinsona?

wczesne objawy różnicujące	demencja z ciałami Lewy’ego	choroba Alzheimera	choroba Parkinsona
Pogorszenie procesów myślowych wpływające na życie codzienne	zawsze	zawsze	możliwe, może wystąpić wiele lat po diagnozie
Znacząca utrata pamięci	możliwa	zawsze	możliwa, może wystąpić wiele lat po diagnozie
Znaczące trudności w planowaniu działań lub rozwiązywaniu problemów	prawdopodobne	możliwe	możliwe
Trudności z orientacją w przestrzeni	prawdopodobne	możliwe	możliwe
Problemy językowe (trudności z mówieniem, rozumieniem)	możliwe	możliwe	możliwe
Wahania funkcji poznawczych, skupienia uwagi lub czujności	prawdopodobne	możliwe	możliwe
Zmiany nastroju	możliwe	możliwe	możliwe
Halucynacje (np. częste widzenie barwnych obrazów zwierząt i dzieci)	możliwe	mało prawdopodobne	możliwe
Bardzo duża nadwrażliwość na leki używane przy leczeniu halucynacji	prawdopodobna	mało prawdopodobne	możliwe
Zmiany w poruszaniu się lub innych ruchach, takie jak: wolniejsze, krótsze kroki, problemy w poruszaniu rękoma, drżenia	możliwe	mało prawdopodobne	zawsze
Problemy z utrzymaniem równowagi i/lub upadki	możliwe		możliwe
Zaburzenia snu REM (walka z postaciami w koszmarach sennych, ranienie siebie i partnerów)	możliwe		możliwe

4. DEMENCJA CZOŁOWO-SKRONIOWA

Demencja czołowo-skroniowa (inaczej – otępienie czołowo-skroniowe), jest wywołana zmianami w obszarach mózgu określanych jako płaty czołowe i płaty skroniowe.

Objawy  demencji  czołowo-skroniowej  często  pojawiają  się u osób w wieku pięćdziesięciu lub sześćdziesięciu lat, ale mogą też  wystąpić  wcześniej.  Kiedy  uszkodzona  jest  część  czołowa mózgu, zmienia się nasze zachowanie i osobowość, mamy trudności z podejmowaniem racjonalnych decyzji i samodzielnym dokonywaniem wyborów. Płaty czołowe odpowiadają za ocenę sytuacji oraz społeczne zachowania, więc kiedy choroba je uszkadza, możemy stać się wulgarni, obsceniczni bądź zaniedbywać codzienne obowiązki. Możemy stać się agresywni, stracić wewnętrzne hamulce i działać impulsywnie. To właśnie stan, w którym mówimy i robimy rzeczy, na które nigdy wcześniej byśmy się nie zdobyli. Choroba zmienia nasze zachowanie wobec bliskich.

Kiedy choruje płat skroniowy po lewej stronie naszego mózgu, pojawiają się problemy z mówieniem i rozumieniem. Próbujemy wypowiadać słowa, ale nikt nas nie rozumie, albo możemy mówić, ale sami nie rozumiemy tego, co inni do nas mówią. Proste pytanie od bliskiej osoby, np. „Czy to cię boli?”, brzmi jak zadane w języku obcym.

Mózg może chorować w obu płatach jednocześnie. Wtedy jednocześnie nasilają się zmiany zachowania i problemy z mówieniem lub czytaniem.

5. DEMENCJA MIESZANA

Demencje się „lubią”, często występują razem. Dlatego możemy chorować jednocześnie na chorobę Alzheimera i demencję naczyniową albo na chorobę Alzheimera i demencję czołowo - skroniową, albo na demencję z ciałami Lewy’ego i demencję naczyniową.  Kombinacje bywają  różne.  W  takich  sytuacjach mówimy o demencji mieszanej.